We zeggen dat er sprake is van overspannen,, overspanning of overspannenheid, als er door aanhoudende stress allerlei spanningsklachten zijn ontstaan en de persoon minder goed functioneert. De situatie kan in vrij korte tijd zijn ontstaan. Maar de klachten zijn vaak wel zo ernstig geworden dat mensen het moment bereiken waarop ze zich ziek melden. Andere namen hiervoor zijn surmenage, chronische stress, overwerktheid en (emotionele) overbelasting. Met de juiste aanpak kunnen mensen redelijk snel de draad weer oppakken. Stress gerelateerde stoornissen en spanningsklachten hebben in het dagelijks taalgebruik diverse benamingen, zoals ‘overspannenheid’ en ‘burn-out’. Conform de Richtlijn ‘Een lijn in de eerste lijn bij overspanning en burnout’, MDRL, 2011) gebruiken wij de volgende definities: Er is sprake van overspanning als voldaan is aan alle vier onderstaande criteria.

1. Ten minste drie van de volgende klachten zijn aanwezig: moeheid, gestoorde of onrustige slaap, prikkelbaarheid, niet tegen drukte/herrie kunnen, emotionele labiliteit, piekeren, zich gejaagd voelen, concentratieproblemen en/of vergeetachtigheid.
2. Gevoelens van controleverlies en/of machteloosheid treden op als reactie op het niet meer kunnen hanteren van stressoren in het dagelijks functioneren. De stresshantering schiet tekort; de persoon kan het niet meer aan en heeft het gevoel de grip te verliezen.
3. Er bestaan significante beperkingen in het beroepsmatig en/of sociaal functioneren.
4. De distress, controleverlies en disfunctioneren zijn niet uitsluitend het directe gevolg van een psychiatrische stoornis.

Aanhoudende stress is dus een veroorzaker van overspannenheid. Als de overspanning niet wordt aangepakt, kan dat leiden tot burn-out.

De spanning en stress die overspannenheid veroorzaakt hoeft niet werkgerelateerd zijn. Een traumatische gebeurtenis, aanhoudende spanning of ingrijpende persoonlijke gebeurtenissen, zoals een scheiding of verlies, kunnen ook aanleiding zijn voor overspannenheid. In de werkomgeving kan werkdruk en/of werkstress een veroorzaker zijn van overspannenheid, eventueel in combinatie met privé factoren.

Ziekte is vaak een aanleiding van stress gerelateerde klachten. Dat stress ernstige gevolgen kan hebben voor de gezondheid en (chronische) ziekten kan veroorzaken is wetenschappelijk bewezen. Anderzijds creëert een ernstige of chronische ziekte ook veel stress. Ziekte verstoort namelijk het evenwicht. Het kan vragen, gedachten en gevoelens oproepen waarmee je geen raad weet. Ook voor het gezin (kinderen), partner of familieleden kan een ziekte zoveel impact hebben dat het leidt tot psychische klachten. Een hoge mate van stress is onvermijdelijk. Een ernstige of chronische ziekte en stress zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Tijdens en na de medische behandelingen kan je last hebben van angst, verdriet, vermoeidheid, somberheid, stress en andere heftige gevoelens. Als dit je belemmert in het dagelijks leven, kan het zinvol zijn om hulp te zoeken. Het StressCentrum kan je helpen.

Belangrijk is om de stress gerelateerde signalen en klachten te herkennen. Deze uiten zich lichamelijk, gedragsmatig en psychisch en emotioneel. Het oppikken van waarschuwingssignalen helpen bij het omgaan met stress. Als je de waarschuwingssignalen niet op tijd herkent, kan dat leiden tot grotere problemen. Signalen en symptomen zijn onder andere: verlies van interesse in het werk, gebrek aan energie, vermoeidheid, problemen met slapen, veel of weinig eetlust, moeite met concentreren, hoge bloeddruk, spierspanning of hoofdpijn, maagproblemen, angst, piekeren, sociale terugtrekking of verlies van libido.

Naast het herkennen van de signalen en klachten is het belangrijk dat je hier actief iets aan gaan doen. Stress gerelateerde klachten houden niet op, zolang er niet gewerkt wordt aan de aanpak van de (onderliggende) oorzaken.  

Hierbij een aantal tips om overspannenheid te voorkomen:

Kom in beweging: Eén van de beste manieren om stress tegen te gaan is door regelmatig te bewegen. Tijdens inspanning worden de aanwezige stresshormonen sneller afgebroken terwijl het hormoon endorfine, dat je humeur verbetert, vrijkomt. Daarnaast is het ook nog eens hartstikke goed voor je gezondheid. Ongeveer 30 minuten milde inspanning per dag is al voldoende.

Doe aan mindfulness of meditatie: Uit diverse onderzoeken is naar voren gekomen dat mindfulness en meditatie kan helpen met verscheidene gezondheidsproblemen, waaronder stress, depressie en aandachtsproblemen. Mindfulness en meditatie leert je bewust te worden van het heden, zonder in gedachtes en emoties te verdwalen.

Eet gezond: Om stress te voorkomen is het belangrijk om goed op je voeding te lette. Mensen die gezond eten zijn minder vatbaar voor stress en depressie dan mensen die ongezond eten. Neem voeding met weinig vet en veel langzame koolhydraten en voedsel met veel antioxidanten en vitamines. Voorbeelden hiervan zijn aardappelen, groenten en fruit.

Hou een stress dagboek bij: Om effectief met je stress om te gaan moet je je bewust worden van de momenten waarop je stress voelt, en waar deze stress vandaan komt. Een makkelijke methode die je hierbij kan gebruiken is de stressdagboek. Dit dagboek geeft je inzicht in je stress gedurende je dag.

Maak je werk leuker door jobcraften: Jobcraften is sleutelen aan je baan zodat het beter past bij je talenten, capaciteiten en behoeften.

Zoek een stresscoach: Om de onderliggende oorzaken van stress aan te pakken is het prettig om te werken met een stresscoach. Deze helpt bijvoorbeeld met het creëren van een goede werk en privé balans, leefstijl, het aanpakken van onderliggende oorzaken (zoals angsten en het omgaan met beperkingen).